Bütçe rekor seviyede açık veriyor

Bütçe verileri bozulan mali yapıyı teşhir etti. Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın açıklamasına göre geçen yıl 21,5 milyar lira fazla veren ocak ayı bütçesi, bu yıl 24,1 milyar lira açık verdi. Geçen yıl Merkez Bankası'nın Hazine'e ait olan kar payının ocak ayında tahsil edilmesi üzerine bütçe fazla vermişti. Tek seferlik gelirler olmayınca bütçe rekor seviyede açık veriyor.
Faiz harcamalarının da geçen yıla göre yüzde 72 arttığı ocak ayı bütçesinde hiç faiz harcaması yapılmasaydı bile 2,2 milyar lira açık verilecekti.
Faiz harcamaları neredeyse 2 katına çıktı
Hazine borç batağında. Ancak borcun da faiz maliyeti var. Zaten 2018’den bu yana borcu katlanan hazine 2020’de hızla borçlanınca faiz giderlerinde de hızlı artışlar yaşandı. Geçen yıl ocak ayında 12,7 milyar lira olan bütçenin faiz giderleri bu yılın ocak ayında 21,9 milyar liraya yükselerek yıllık bazda yüzde 72 oranında arttı. Öte yandan hiç faiz harcaması yapılmasaydı bile bütçe 2,2 milyar lira açık verecekti. Üstelik faiz harcamalarının bütçe giderleri içindeki payı da artıyor. Hazine’nin 5 liralık harcamasının 1’i faize gitti. Toplam harcamalar içinde faize giden pay son 3 yılda şu şekilde;
2019 Ocak: yüzde 7,9
2020 Ocak: yüzde 12,7
2021 Ocak: yüzde 19,3
Merkez’in parası yatmayınca bütçe açığı patladı
Hazine ve Maliye Bakanlığı 2021’in Ocak ayına ilişkin bütçe verilerini yayımladı. Geçen yılın ocak ayında 21,5 milyar lira fazla veren bütçe, bu yılın ocak ayında 24,1 milyar lira açık verdi. Açığın nedeni merkezi yönetim giderlerinin yaklaşık olarak enflasyon oranında artarken, merkezi yönetim gelirlerinin sert şekilde düşmesi oldu. Peki merkezi yönetim gelirlerindeki bu azalmanı nedeni neydi? Hatırlanacağı üzere geçen yıl normal şartlarda Nisan ayında Hazine’ye yatırılması gereken Merkez Bankası karları, acele bir kararla Ocak ayında tahsil edilmişti. Bu nedenle geçen yılın ocak ayında merkezi yönetim gelirleri 122,2 milyar liraya fırlamış, bunun da üçte birine denk gelen 42,5 milyar lirası “teşebbüs ve mülkiyet gelirleri” olmuştu. Teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinin bu denli yüksek olması ise bu kalemin içinde yaklaşık 40 milyar liralık Merkez Bankası karpayının bulunmasından kaynaklanıyordu. Ancak bu yıl ocak ayında bu devasa gelirden mahrum kalan Hazine, fahiş miktarda açık verdi. Geçen yıl 42,5 milyar lira olan “teşebbüs ve mülkiyet gelirleri” bu yılın ocak ayında yüzde 96’lık azalmayla 1,6 milyar liraya geriledi. Böylece geçen yıl 122,2 milyar lira olan merkezi yönetim gelirleri bu yılın ocak ayında 89,6 milyar lira düştü.
Otomobil satışları yüzde 60, vergi tahsilatı yüzde 285 arttı
Otomobil Distribütörleri Derneği’nin (ODD) verilerine göre geçen yıl ocak ayında satılan otomobil ve hafif ticari araç sayısı 27 bin 273 iken bu sayı bu yılın ocak ayında yüzde 60 artarak 43 bin 728’e yükseldi. Hatırlanacağı üzere 2020’nin yaz aylarında faizlerin düşük tutulduğu dönemde hükümet otomobillerden alınan ÖTV’ye zam yapmış, bunu da ithalatı engellemek amacıyla yaptığını duyurmuştu. Satışlarda yüzde 60’lık artış var, peki ya vergi gelirlerinde? Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre geçen yıl ocak ayında motorlu taşıtlardan toplanan ÖTV, 874,8 milyon TL iken, bu tutar bu yılın ocak ayında 3,37 milyar TL’ye yükseldi. Motorlu taşıtlarda satışlar yüzde 60 arttı ama ÖTV zammıyla beraber bu taşıtlardan tahsil edilen vergi geliri böylece yüzde 285 arttı.
Vergi yükü halkın sırtında, dolaylı vergilerin payı yüzde 70’e yükseldi
Hazine ocak ayında toplam 79,2 milyar lira vergi topladı. Geçen yılın aynı ayında 67,4 milyar lira vergi toplandığı düşünülürse 1 yılda vergi gelirlerindeki artış oranı yüzde 17,5 olarak gerçekleşti. Artışın temel sebebi enflasyonla birlikte paranın değerini kaybetmesi. Bunun yanı sıra özellikle dolaylı vergilere yıl içinde yapılan zamlar da vergi gelirlerini artıran bir diğer etken oldu.
Vergilerin türüne göre paylarına bakıldığında ise büyük ölçüde tüketimin vergilendirildiği anlaşılıyor. Geçen yıl ocak ayında vergi gelirlerinin yüzde 65,7’si dolaylı vergilerden oluşurken, bu yılın ocak ayında bu oran yüzde 70,2’ye yükseldi.